Մասնագետների համար / Թերապիա / Ֆագերստրոմի նիկոտինային կախվածության թեստ

Ծխախոտային կախվածությունը քրոնիկ ախտադարձային հիվանդություն է, այն պետք է ախտորոշել և բուժել նույն կերպ, ինչպես այլ քրոնիկ հիվանդությունները:

Ըստ ԱՀԿ-ի հիվանդությունների միջազգային դասակարգման 10-րդ խմբագրության (ՀՄԴ-10)՝ ծխախոտային կախվածությունը դասվում է «ծխախոտի օգտագործումից առաջացած հոգեկան և վարքի խանգարումների» շարքին F17:

 Ամեն տարի ավելի քան 700,000 եվրոպացի մահանում են ծխախոտի օգտագործմամբ պայմանավորված հիվանդություններից:

 Ծխողների կյանքի ակնկալվող տևողությունը 10 տարով ավելի կարճ է, քան  չծխողներինը:

 Ծխախոտային արտադրատեսակները պարունակում են նիկոտին, որը ուժեղ թմրանյութ է և  կարող է առաջացնելկախվածություն, որն առնվազն այնքան ուժեղ է, որքան հերոինից կամ կոկայինից կախվածությունը:

Նիկոտինի ազդեցության մեխանիզմը ԿՆՀ-ի վրա

Ծխախոտի օգտագործման կլինիկական գնահատումը պարտադիր բժշկական գործառույթ է և պետք է օրինականացվի որպես համակարգված կերպով իրականացվող միջոցառում:

Կլինիկական ախտորոշման համար անհրաժեշտ է ՝

Ծխելու կարգավիճակը

•       չծխող- է համարվում այն անձը, որը իր կյանքի ընթացքում չի ծխել ավելին քան 100 գլանակ:

•       անկանոն ծխող- այն անձն է, որը ծխում է, բայց ոչ ամենօր:

•       ամենօր ծխող-այն անձն է, որը ամենաքիչը երեք ամիս շարունակ ամենօր ծխել է:

•      նախկին ծխող-անձն է, որը առնվազն վեցամիս առաջ դադարեցրել է ծխելը:

Ծխախոտի սպառումը (հաճախականություն, քանակ) 

•      Օրական օգտագործվող ծխախոտի քանակություն

      •       ծխախոտի քանակությունը՝ տուփ/տարի 

Ծխախոտային կախվածությունը սահմանվում է՝ վերջին 12 ամիսների ընթացքում 7 չափանիշներից առնվազն 3-ի առկայությամբ:

• ծխելու մեծ ցանկություն,

• ծխելու քանակի վերահսկման դժվարություն,

• ծխելը նվազեցնելու կամ  դադարեցնելու դեպքում զրկանքի

ախտանշաններ,

• շարունակական օգտագործում, չնայած՝ակնհայտ վնասակար ազդեցությանը,

• ծխելու առաջնահերթություն այլ գործունեությունների նկատմամբ,

• ծխախոտի հանդեպ բարձր հանդուրժողականություն/ տանելիություն,

• ծխախոտի զրկանքի ֆիզիկական ախտանշաններ:

Ֆագերստրոմի նիկոտինային կախվածության թեստը

ՖՆԿԹ տարբերականում է ծխախոտ օգտագործողներին՝որպես նիկոտինային  ցածր, միջին և բարձր կախվածության աստիճան ունեցողներ

Նիկոտինային կախվածությունն ունի երկու բաղադրիչ՝ ֆիզիկական եւ հոգեբանական:

Նիկոտինային զրկանքի ախտանշաններն առաջանում են նիկոտինի մատակարարման հանկարծակի դադարեցման պատճառով:

 Նիկոտինային զրկանքը կարող է արտահայտվել ծխելը դադարեցնելուց  առաջին 4-ից 12 ժամհետո:

 Ախտանշանները կախված են անհատից և ներառումեն՝

•       ծխելուուժեղ/ անվերահսկելիկարիք (փափագ)

•       դյուրագրգռություն /ագրեսիա /զայրույթ

•       նյարդայնություն

•       անհանգստություն

•       հոգնածություն

•       ախորժակի խթանում

•       կենտրոնանալու դժվարություն

•       դեպրեսիա

•       գլխացավ

      •       գիշերային անքնություն 

 Ծխելու կարգավիճակի գնահատումը հնարավոր է կենսաքիմիական լաբորատորթեստերիմիջոցով՝ծխախոտիծխիազդեցությանկենսամարկերների`

•       ածխածնի մոնօքսիդի կոնցենտրացիայի

•       կոտինինի մակարդակի 

      •      CO-ի կոնցենտրացիան չծխողի արտաշնչած օդում չի գերազանցում         4 մկգ-ը

•       Ծխողներին չծխողներից տարանջատելու առաջարկվող սահմանային արժեքը 9 մկգ-ն 

«Ախտադարձ»ը (relapse) ծխելը դադարեցնելուց (զրկանքից) հետո վերադարձն կանոնավոր ծխելու վարքագծին:

Ձախողում» -ը (lapse) կամ «սայթաքում»-ը (slip) ծխելըդադարեցնելուց (զրկանքից) հետոծխախոտիօգտագործումնէ, որըչինշանակումվերադարձ  կանոնավործխելուվարքագծին: 

Ծխելը թողնելու պատրաստակամության վերլուծություն

5 ‘A’- ԵՐԻ ԱԼԳՈՐԻԹՄ

«A»-երի մոդելը ապացուցողական տվյալների վրա հիմնված ծխելը դադարեցնելու արդյունավետ մոտեցում է:

1. հարցնել բոլոր հիվանդների ծխելու կարգավիճակի մասին (Ask),

2. խորհուրդ տալ հիվանդներին դադարեցնել ծխելը (Advise),

3. գնահատել ծխելը դադարեցնելու պատրաստակամությունը(Assess),

4. աջակցել ծխելուց հրաժարվելու փորձին, ներառյալ վարքային խորհրդատվության տրամադրում և ծխելը դադարեցնելու առաջնային դեղորայքի նշանակում (Assist)

5. կազմակերպել շարունակական վերահսկողություն (Arrange):

«R»-երի ռազմավարությունը կիրառվում է այն դեպքում, երբ ծխողը չի ցանկանում անմիջապես թողնել ծխելը:

•      Կարևորություն/ակտուալություն (Relevance)

•      Ռիսկեր (Risks)

•       Օգուտներ (Rewards)

•       Խոչընդոտներ (Roadblocks)

•       Կրկնություն (Repetition)

ԴԵՂՈՐԱՅՔԱՅԻՆ ԲՈՒԺՈՒՄ

Ծխելը դադարեցնելու համար ցուցված դեղամիջոցները բաժանվում են երկու կատեգորիայի՝առաջին և երկրորդ շարքի դեղամիջոցներ :

•  Առաջին շարքի դեղերն արդյունավետ են, ունեն անվտանգության բարձր մակարդակ և հաստատված են դեղերի եվրոպական գործակալության կողմից(European Medicines Agency)

•      նիկոտինային փոխարինական բուժումը, վարենիկլինը և բուպրոպիոնը

•      Երկրորդ շարքի դեղերը ունեն ապացուցված արդյունավետություն, սակայն, ավելի քիչ արդյունավետ են

•       Ցիտիզինը, կլոնիդին, նորտրիպտիլին 

Նիկոտինային փոխարինող բուժման չորս օրալ տարբերակներ`

1. Մաստակ- Գոյություն ունեն 2մգ և 4մգ դեղաչափերով մաստակներ:
2. Ենթալեզվային հաբեր- 2մգ-անոց փոքր չպատիճավորված հաբեր են, որոնք պետք է դրվեն լեզվի տակ:
3. Բերանում լուծվող հաբեր- առկա են 1-ից 4մգ դեղաչափերով:
4. Ներշնչակ, որը նման է ծխափողի (մուշտուկ)-բաղկացած է ծխափող հիշեցնող (holder) սպիտակ պլաստիկ խողովակից, որը բացվում է նիկոտինի քարթրիջի (cartridge) տեղադրման համար: Քարթրիջները (cartridge) պարունակում են 10մգ նիկոտին: Փոխարինման այս ձևը պահպանում է ծխախոտ ծխելու ժեստը և նիկոտինի ընդունումը:

Թերդոզավորման նշանները

•      ծխելու անհագ ցանկություն,

•       ծայրահեղ նյարդայնություն իրենց շրջապատիվ նկատմամբ,

•       ուտելու անհագ ցանկությունը, որը նրանց ստիպում է հաճախակի ուտել,

•       քնելու դժվարություններ,

•       հաճախ շարունակում են ծխել մի քանի սիգարետներ:

 Տաթեւիկ Մանուկյան «Գյումրի» բժշկական կենտրոնի սրտաբան